Dünyada su kaynakları azalıyor, içme suyuna erişim meşakkati yaşanıyor.
Council on Foreign Relations’ın su gerilimi üzerine Ağustos 2022’de hazırladığı raporda, dünyadaki tatlı suların yaklaşık yüzde 70’inin tarım, yüzde 19’unun sanayi ve yüzde 11’inin içme suyu da dahil olmak üzere evsel emelli kullanıldığı belirtiliyor.
Bu nedenle inançlı ve pak suya erişim halk sıhhati için büyük değere sahip.
BM: Bir insan hakkı
Su tedarikinin ve paklığın geliştirilmesi ve su kaynakların daha tesirli yönetilmesi, ülkelerin ekonomik büyümesini artırırken yoksulluğun azaltılmasına da katkı sağlıyor.
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Şurası, 2010’da su ve paklığa erişimin bir insan hakkı olduğunu tanıdı.
Buna nazaran herkesin, ferdî ve evsel kullanım için kâfi, daima, inançlı ve erişimi kolay suya sahip olmaya hakkı olduğu belirtildi.
771 milyon kişinin suya erişimi yok
Öte yandan yıllarca yeraltı sularının yanlış ve çok kullanımı, makûs idaresi ve tatlı su kaynaklarının kirletilmesi su gerilimini artırdı.
Bazı ülkeler de suyla irtibatlı ekosistemlerin ziyan görmesi, iklim değişikliğinden kaynaklanan su kıtlığı, suya ve paklığa yatırımın az olması ve sonu aşan sular üzerine iş birliğinin etkisiz olması nedeniyle artan meselelerle karşı karşıya.
Dünyanın her yerine su ulaştırmayı amaçlayan “Water.org” isimli sivil toplum örgütünün datalarına nazaran, 771 milyon kişinin suya erişimi bulunmuyor.
Hastalıklar kol geziyor
Kirli su ve ortamlar, kolera, dizanteri, ishal, hepatit A, tifo ve çocuk felci üzere hastalıkların yayılmasıyla da sebep oluyor.
Yetersiz ve kullanıma uygun olmayan sular ve paklık hizmetleri, bireyleri aslında engellenebilecek sıhhat risklerine maruz bırakıyor.
Su, paklık ve hijyenin olmadığı sıhhat merkezlerinde de hastalar ve çalışanlar enfeksiyon ve hastalık riskiyle karşı karşıya kalıyor.
Her yıl yaklaşık 829 bin ölüm
Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) 2022 datalarına nazaran, dünyadaki hastaların yüzde 15’i hastanede kaldıkları mühlet boyunca enfeksiyon kapıyor.
Bu oranın, düşük gelirli ülkelerde daha fazla olduğu görülüyor.
DSÖ datalarında, her yıl yaklaşık 829 bin kişinin, inançlı olmayan su, paklık ve el hijyeni nedeniyle ishalden hayatını kaybettiği belirtiliyor.
Sağlığa ayrılan bütçe azalıyor
Suyun hazır bulunmadığı ve erişiminin kolay olmadığı yerlerde beşerler, ellerini yıkamanın bir öncelik olmadığını düşünebiliyor ve bu da hastalıklara yakalanmayı kolaylaştırabiliyor.
Suyun inançlı ve erişilebilir olmaması, insanların suya erişim ve kullanma sürecindeki fizikî eforlarını azaltıyor.
Ayrıca bu durum, sıhhate ayrılan bütçenin de azalmasını sağlıyor.
Dünyadaki sulak alanların durumu
BM’nin 2022 Sürdürülebilir Kalkınma Raporundaki bilgilere nazaran, 2020’de dünya nüfusunun yüzde 74’ü inançlı içme suyuna sahipti.
Rapora nazaran, son 300 yılda dünyadaki sulak alanların yüzde 85’i kayba uğradı.
Güney ve Orta Asya’da su gerilimi düzeyi yüzde 75’in üzerinde.
Kuzey Afrika’da ise bu oran yüzde 100’e kadar çıkıyor.
Ayrıca 2017 ile 2020 ortasındaki datalara nazaran sadece 32 ülke, sonu aşan suların yüzde 90’ını iş birliği ile kullanıyor.
2,3 milyar insanın tuvalet ve temel paklık tesislerine erişimi bulunmuyor
BM Çocuklara Yardım Fonu’nın (UNICEF) şubatta yayımladığı bir makaleye nazaran de 844 milyon insanın, pak içme suyuna ve 2,3 milyar insanın tuvalet ve temel paklık tesislerine erişimi bulunmuyor.
5 yaş ve altı çocuklarda kirli su ve yetersiz paklık mevt nedenlerinin başında geliyor.
Su gerilimi, çoklukla fizikî ve ekonomik olarak ikiye ayrılıyor.
Fiziksel gerilim ve su kıtlığı
Fiziksel gerilim, lokal ekolojik durumlardan ötürü su kıtlığı yaşanmasına dayanıyor.
Ekonomik tarafta ise kâfi su altyapısının bulunmaması yer alıyor.
World Resources Institute tarafından ülkelerin yaşadığı su gerilimine dair kategoriler 5’e ayrılıyor; çok yüksek, yüksek, orta yüksek, orta düşük ve düşük.
Su gerilimi yaşayan ülkeler
Buna nazaran çok yüksek su gerilimi yaşayan 17 ülke bulunuyor: Katar, İsrail, Lübnan, İran, Ürdün, Libya, Kuveyt, Suudi Arabistan, Eritre, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), San Marino, Bahreyn, Hindistan, Pakistan, Türkmenistan, Umman ve Botswana.
Bu ülkelerden 12’si Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinde yer alıyor.
Bunun nedeni ise çöl iklimi ve artan su gereksinimi olarak görülüyor.
En makûs kurallar, Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinde
Birçok uzmana nazaran, fizikî su gerilimi bakımından en makûs kaideler, Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinde yer alıyor.
Bu bölge başkalarına nazaran daha az yağmur alıyor ve nüfusları da ekseriyetle çok su gerektiren kent merkezlerinde süratle büyüyor.
UNICEF bilgilerine nazaran ise Lübnan nüfusunun yüzde 71’den fazlası su kıtlığıyla karşı karşıya.
Kuraklığın üzerine Lübnan’da yaşanan ekonomik kriz ve berbat yönetilen su sistemleri kıtlık riskini de artırıyor.
Pakistan’da su 35 yıldır sorun olmaya devam ediyor.
Hızla artan nüfus, kentleşme, kırsal bölgelerde çiftliklerde suyun çok kullanımı ve iklim değişikliği su gerilimini ülkede artırıyor.
Bölgedeki varlıklı ülkeler tekrar de su gereksinimini karşılayabiliyor.
BAE, besin ve tarım için gerekli suyun çoğunluğunu ithal ediyor.
Ayrıca bölgedeki varlıklı ülkeler, kıymetli bir metot olan okyanus suyunu tuzdan arındırma imkanına da sahip.
Yüksek su gerilimi kategorisinde olan Irak’ın yüzey sularının yüzde 98’i Dicle ve Fırat ırmaklarından geliyor.
Dicle ve Fırat’ın Irak’ın sonlarında yer alan kısımları kuruyacak
2040’a kadar Dicle ve Fırat’ın Irak’ın sonlarında yer alan kısımlarının kuruyacağı iddia ediliyor.
Hindistan, dünya nüfusunun yüzde 18’ini oluştursa da tatlı su kaynaklarının yalnızca yüzde 4’üne sahip.
Ayrıca nüfusu, kirliliği ve yeraltı sularının sömürülmesi nedeniyle ülke, en çok su kıtlığı yaşanan ülkelerden biri.
Uygun altyapı yok, yanlış idare var
Öte yandan ekonomik kıtlığa maruz kalan Kongo Demokratik Cumhuriyeti üzere Orta Afrika ülkelerinde yağmur yağışı çok olsa da uygun altyapı bulunmaması ve yanlış idare su kıtlığına sebep oluyor.
Afrika’nın su rezervinin yarısına sahip olmasına karşın Kongo’da pak suya erişim imkanı yok.
Bu da hastalıklara ve makus beslenmeye sebep oluyor.
Kaliforniya’da da yaşanıyor
Uzun yıllardır tıpkı altyapıyı kullanan ve nüfus artışı yüksek olan yerlerde de su kıtlığı yaşanabiliyor.
World Resources Institute’a nazaran ABD, orta düşük su gerilimi ülkesi olsa da hudut bölgelerinde kayda paha değişiklikler mevcut.
ABD’nin batı bölgeleri Kaliforniya dahil olmak üzere kuraklık nedeniyle su gerilimi yaşıyor.
Bunun en değerli nedeni ise iklim değişikliği olarak görülüyor.
İtalya ve Mısır’da son durum
İtalya’da da eski altyapının pak suya erişim konusunda su gerilimine neden olacağı varsayım ediliyor.
Mısır da su kıtlığı çeken ülkelerden biri olarak ön plana çıkıyor.
Bölgedeki komşu ülkelere oranla Mısır, su muhtaçlığının yüzde 93’ün karşılayan Nil Irmağı’na erişimi nedeniyle düşük su gerilimi olan ülkelerden olsa da Etiyopya’nın Büyük Rönesans Barajı projesiyle bu durum risk taşıyor.
Mısır açısından barajın 5 yılda istenilen doluluk oranına getirilmesiyle ülke, su gereksiniminin yüzde 36’sına erişimini kaybedebilir.
Bu nedenle Rönesans Barajı, Mısır ile Etiyopya ortasında diplomatik probleme da neden oluyor.
Çocukların yüzde 94’ü su kıtlığının olduğu bölgede
Mısır ve Etiyopya hudutlarında yeraltı sularını paylaşan Sudan da bu durumdan etkilenen ülkeler ortasında yer alıyor.
Fiziksel su kıtlığı yaşanan Yemen’de savaş nedeniyle su hizmetleri yok olmuş durumda.
Afganistan’da su kıtlığı krizler, istikrarsızlık, doğal afetler, ekonomik güvensizlik ve iklim değişikliği nedeniyle artmaya devam ediyor.
Son 27 yılın en şiddetli kuraklığı yaşanan Afganistan’da UNICEF’in varsayımına nazaran 10 Afgan’dan 8’i inançlı olmayan su içiyor.
Çocukların yüzde 94’ü ise yüksek su kıtlığının olduğu bölgelerde yaşıyor.
Ekim ve mayıs ayları ortasında yağış almayan ülkeler var
Suriye’de 2010’da kentlerde inançlı suya erişim yüzde 98 ve kırsalda yüzde 92 iken bu oran yüzde 40 düşüş gösterdi ve su ile paklık sistemlerinin sırf yüzde 50’si faal.
Türkiye’de de sıcak havanın artışı, orman yangınları ve iklim değişikliği üzere etmenlerin su gerilimini artırdığı görülüyor.
Burkina Faso, ekim ile mayıs ayları ortasında yağış almıyor.
Bu mühlet, iklim değişikliyle daha da uzadı.
Ülkenin kuzeyde Sahra Çölü’ne komşu olması ve bölgede kimi krizlerin de yaşanması su kıtlığını artırıyor.
Bazı ülkelerde suya erişim yüzde 40’a düştü
Ülkede birtakım ülkelerde suya erişimin yüzde 40’a düştüğü belirtiliyor.
Burkina Faso ile komşu ve Sahel bölgesinde yer alan Nijer, kuraklık ve çölleşme tehdidi altında. UNICEF’in varsayımına nazaran nüfusun yüzden 56’sının içme suyu kaynağına erişimi bulunmuyor.
Nepal ise dünyadaki tatlı su kaynaklarının yüzde 2,7’sine sahip olmasına rağmen son 20 yıldır su kıtlığı üst düzeylere ulaşan ülkelerden.
Su kaynağı olmasına karşın ülkede irtibat ve altyapı kâfi değil.
BM’nin Sürdürülebilir Kalkınma Maksatları kapsamında su, insanların sıhhati ve huzuru ile dünya için ehemmiyet arz ediyor.
Bu bağlamda BM, 22-24 Mart tarihlerinde New York’ta 2023 Su Konferansı düzenleyecek.
